Je hoort wel eens zeggen dat achter elke succesvolle man een sterke vrouw staat, maar de grimmige wet van de geschiedenis blijft dat bewonderende aandacht uitgaat naar de succesrijke mannen en dat de sterke vrouwen nauwelijks uit de schaduw treden en op de verdoemde achtergrond in vergetelheid wegzinken. Met deze wet breekt Anna Enquist in haar prachtige roman De thuiskomst.

Als vertrekpunt voor haar roman neemt Enquist het leven en de succesvolle carrière van James Cook, de Britse ontdekkingsreiziger die grote delen van de Indische Oceaan en van de Stille Zuidzee in kaart bracht. Tegen deze overweldigende achtergrond krijgen we het portret van Elizabeth Batts, de vrouw van Cook, die tijdens zijn jarenlange afwezigheid alleen achterbleef in hun huis aan de Theems. Tussen 1768 en 1779 maakte Cook drie reizen en was hij nauwelijks twee jaar thuis. Bij zijn derde reis is hij onder nooit opgehelderde omstandigheden om het leven gekomen op de kust van Hawaï. De thuiskomst is de wrange titel van een verhaal waarin een vrouw jarenlang verlangt naar de nabijheid van haar man en uiteindelijk ontdekt dat de man die thuiskomt, niet de man is op wie ze heeft gewacht. Haar zwangerschappen signaleren haar dat hij wel degelijk is langs geweest; in totaal krijgen James en Elizabeth zes kinderen van wie hij er drie nooit heeft gekend.

Elizabeth Batts is een kranige vrouw die begrip heeft voor wat haar man bezielt. Ze begrijpt eveneens het wetenschappelijk belang van zijn reizen die de idealen van de Verlichting weerspiegelen: de aardrijkskundige ontdekking van de planeet Aarde, de kennismaking met en de beschrijving van uitheemse volkeren met vreemde talen, riten en gewoontes, de bestudering van de sterrenhemel. Ze is trots op haar man die als eenvoudige boerenjongen opgeklommen is tot de sociale elite van zijn land, ze bewondert zijn verwezenlijkingen als kapitein, hoe hij er bijvoorbeeld in geslaagd is om scheurbuik grotendeels te overwinnen. Maar na zijn dood op de kust van Hawaï komt ze tot het bittere inzicht dat ze hem in feite nooit heeft gekend.

Vijf zonen heeft ze: twee sterven op zee, omdat ze in de voetsporen willen treden van hun beroemde vader, twee sterven kort na de geboorte, de vijfde sterft aan een koortsaanval tijdens zijn studie theologie aan de universiteit van Cambridge. Haar dochter, haar meisje, die ook Elizabeth heet, sterft als vierjarige bij een verkeersongeval nadat ze onder de hoeven van een paard is terechtgekomen. Zelf sterft Elizabeth Batts op 93-jarige leeftijd in 1835, nadat ze nooit heeft leren leven met een alsmaar nijpender gemis.

Anna Enquist heeft iets soortgelijks ervaren: haar 27-jarige dochter Margit is bij een verkeersongeluk met een vrachtwagen zonder dodehoekspiegel om het leven gekomen. Voor deze roman heeft ze diep in haar eigen verwoeste ziel gekeken en begrepen hoe onverdraaglijk troost kan zijn, hoe intens iemand helemaal niets meer kan willen, hoe onherkenbaar verloren iemand kan zijn, door iedereen verlaten, inclusief door zichzelf. Haar roman is het bezinksel van vele eenzame jaren. Hij behoort tot het allerbeste van wat in de Nederlandse taal geschreven is.

Anna Enquist, De thuiskomst. De Arbeiderspers, 2005, 415p.