Het verhaal begint met een geschiedenisles in de middelbare school. Aan de laatstejaars wordt gevraagd hoe zij geschiedenis zouden definiëren. Naast de voorspelbare definities, zoals “Geschiedenis is de leugen van de overwinnaars”, springt er één antwoord uit: “Geschiedenis is een broodje rauwe ui.” Door zijn brutaliteit wekt het grote hilariteit bij de jongeren, maar op het eind, ongeveer vijftig jaar later, moet het hoofdpersonage Tony Webster toegeven dat die plastische omschrijving een stuk waarheid bevat. Inderdaad, geschiedenis komt steeds terug, ze rispt op, ze blijft onverteerd achter.

Deze verrassende wending ligt al vervat in de titel: Alsof het voorbij is. Het verleden is nooit voorbij, we kunnen slechts doen alsof, alsof het voorbij is, maar eigenlijk laten we het verleden nooit achter, of het laat ons nooit los, het blijft ons achtervolgen en uitdagen, the past is never past. Noch het verleden van anderen waar we bij betrokken waren, noch het verleden van onszelf kunnen we ooit afsluiten. En wanneer we uit bewaarde brieven leren hoe we ons in het verleden tegenover anderen gedragen hebben, kan dat ons met verstomming slaan. Deze verbijsterende ontdekking doet Tony Webster bij het herlezen van een brief die hij jaren geleden geschreven heeft. Met de wetenschap dat het verleden nooit voorbij is, doemt een nieuw probleem op: kan het verleden ongedaan gemaakt worden? Helpt het om berouw te tonen? Heeft het zin om wroeging te hebben?

Deze filosofische vragen heeft Julian Barnes verwerkt in een verhaal dat, naarmate het einde nadert, alsmaar geheimzinniger wordt en aan spankracht wint. Het hoofdpersonage krijgt een andere en onthutsende kijk op zijn eigen leven, hij ontdekt dat er een ontstellende kloof is tussen zijn leven en het verhaal dat hij erover verteld heeft. Tegelijk blijft het mysterie bewaard: wat er precies gebeurd is, komt hij niet te weten – en dus ook de lezer niet.

Op de omslag dartelen zaadjes tussen de auteursnaam en de titel, zaadjes van een paardenbloem die door de wind verstrooid worden. Wat dit fraaie beeld betekent, begrijp je als je het boek uit hebt: daden en gebeurtenissen uit het verleden hebben onvoorziene gevolgen, vallen op de meest onverwachte plekken neer. In weergaloos proza dat diepzinnigheid, weemoed en ironie wonderwel afwisselt, volgt Julian Barnes enkele van deze zaadjes.

Julian Barnes, Alsof het voorbij is. Amsterdam, Atlas Contact, 2012, 158p.