De lange dagen, het gouden avondlicht, de hitte op stille namiddagen, de bloeiende hortensia’s, de zachte kleur van lindebloesems, de speelse vlucht van zwaluwen – allemaal samen vormen ze de zomer. Maar het meest associeer ik de zomer met de scherpe, indringende geur van de liguster.

Die geur roept verre herinneringen op – aan julimaanden die ik met mijn ouders elk jaar opnieuw doorbracht aan de Belgische kust. De duinen waren er afgezet met metershoge ligusterstruiken die in mijn fantasie omgetoverd werden tot een onmetelijke doolhof. Uren ging ik er dwalen, gewapend met de zilverbuks van Winnetou, het fiere opperhoofd van de Apachen. Ik liep er rond alsof ik paard reed, de handen aan de teugels; soms steeg ik af om de vijand te besluipen, een lichtzinnig bleekgezicht dat zijn aanwezigheid verraden had door een vuur aan te leggen.

In juni gebeurt het elk jaar opnieuw: beroesd door de ligustergeur, weersta ik ternauwernood aan het verlangen om de ondergaande zon tegemoet te rijden…

(Maar onze ligusterhaag wordt niet gesnoeid.)

Wij zijn op weg naar Salares, een van de witte dorpjes die zich in de plooien van het Andalusische berglandschap schuil houden. We zien het van ver liggen, maar telkens weer verdwijnt het achter een uitstekende bergwand, en pas na ettelijke haarspeldbochten geraken we er. We moeten de auto achterlaten, ofwel op een piepkleine parking die boven het dorp gelegen is, ofwel op een ietwat breder plein met winkeltjes dat zich aan de voet van het dorp bevindt. Of je nu de neerwaartse route neemt dan wel de opwaartse, overal zijn knullig in elkaar geflanste wegwijzers naar de bar van Theo aangebracht met de uitdrukkelijke vermelding dat je er ook kunt eten: ‘Bar El Theo para comer’. Of je nu de opwaartse route neemt dan wel de neerwaartse, overal zie je aan de witte muren van de huizen kleine kapelletjes met daarin één van de veertien staties van de kruisweg. De weg naar de bar van Theo valt gedeeltelijk samen met de via dolorosa en we vragen ons af of Theo zou weten dat zijn naam Grieks is voor God. We passeren Simon van Cyrene, die de man van Nazareth helpt bij het dragen van zijn kruis, en Veronica, die met een zweetdoek zijn bebloed gezicht bet. Aan een met een zeil overdekte plek vinden we de bar. We bestellen een biertje, waarvan de naam eens te meer het profane met het sacrale mengt: ‘San Miguel’. En overschouwen wat er gebeurt: twee kanaries zingen de ziel uit hun gele lijf, drie versleten honden zoeken elkaars gezelschap in de schaduw, mussen pauzeren op een elektriciteitsdraad buiten het bereik van een schrale kat, vier mannen spelen woordeloos kaart. In het zinderende licht van de zuiderse namiddagzon verspreidt zich de volheid van het niets, oneigentijds en onwerelds. Elke dag opnieuw wordt daar in Salares de simpele ledigheid gevierd.

In Leuven staan, naar verluidt, twintigduizend bomen. Sommige ervan zijn publiekslievelingen. De best gekende siert de binnenkoer van het Atrechtcollege in de Naamsestraat. Het is een Japanse honingboom, maar in de stad wordt hij de boom van het groot verdriet genoemd. De naam verwijst naar het studentenleven in de eerste helft van de twintigste eeuw. Het Atrechtcollege was toen een tehuis voor meisjesstudenten: de strenge tucht die er heerste, verplichtte hen om ’s avonds om zeven uur binnen te zijn; onder de boom heeft zich dus menige scène afgespeeld van haastig afscheid en een laatste gestolen kus.

Zelf heb ik ook mijn favoriete bomen. Een ervan wacht mij op aan de vijvers van de Parkabdij: het is een hoge, oude canadapopulier met een grijze gegroefde schors die in mei witwollige katjes voortbrengt en dan omgeven lijkt door een donzig tapijt. ‘Wit als watte’ in de woorden van Guido Gezelle, die ook fantastische nieuwe woorden vond, deels in de eigen streektaal, voor het kleurengewriemel in het gebladerte van de ‘bonte abeelen’:

Wakker als een wekkerspel, wikkelwakkelwaait het snel.

‘Koesterbomen’ heten ze in Leuven. Ik twijfel: is dat de meest geschikte naam voor deze tijdloze wachters?

Er is alleen goed nieuws te melden.

Om te beginnen: de berichtgeving kan niet beter. Het marktaandeel van de verkiezingsshows is nooit groter geweest.

Er zijn in Vlaanderen geen problemen met xenofobie. Die zou er trouwens niet zijn, als de vreemdelingen hier zouden wegblijven.

We zijn het erover eens dat er niets mis is met bevoorrechting, als het om onze mensen gaat.

We houden wel van het opgestoken vingertje en de betuttelende toon, als die zegt dat we België moeten afschaffen. Eigenlijk is dat niet meer dan realistisch.

Tenslotte: het milieu in Vlaanderen en het klimaat zijn dik in orde.

Enfin, tout va très bien, madame la marquise

(Pourtant, il faut, il faut que l’on vous dise…)

‘Daar is geen draagvlak voor.’ Hoe vaak hebben we die uitspraak de afgelopen weken gehoord? ‘Er is geen draagvlak voor het optrekken van de pensioenleeftijd, of voor rekeningrijden, of voor een vliegbelasting, of voor een vermogensbelasting…’ De politicus die deze uitspraak doet, legt niet uit hoe dat de facto geconstateerd wordt. En vraagt zich verder niet af of het in politiek gaat om het vaststellen van een draagvlak dan wel om het smeden van een draagvlak.

Wat wordt door de volksvertegenwoordigers vertegenwoordigd? Wat weerspiegelt de volksvertegenwoordiging? Iets wat er al is? Of iets wat zou moeten worden verwezenlijkt? Is de vertegenwoordiging een verdubbeling en herhaling of een vernieuwing?

Laten we een voorbeeld nemen: is er een draagvlak voor de gelijkheid van man en vrouw? Zo niet, zullen we die droom dan maar opbergen? Wat is het punt van een democratisch gesprek: vaststellen dat er geen draagvlak is, dat de eensgezindheid ontbreekt, dat het volk verdeeld is of zoeken naar welke eensgezindheid kan worden tot stand gebracht en de verdeeldheid opheft?

‘Daar is geen draagvlak voor’ lijkt een eerlijke uitspraak, gebouwd op een objectieve waarneming. Ze kaart aan wat volgens een bepaalde politicus of partij niet haalbaar is, maar wel nodig. In feite legt ze een falen bloot. Het zou eerlijk zijn om te zeggen: ‘Ik ben er niet in geslaagd om hiervoor een draagvlak te creëren’ of ‘Ik heb nagelaten om hiervoor een draagvlak te creëren’. Dat wil zeggen: ‘Ik heb niet gedaan wat ik zelf eigenlijk noodzakelijk acht.’

Sommige woorden verhullen, andere onthullen. Een feilloze ontmaskering voltrekt het woord ‘omhooggevallen’. Mensen die in een hoge positie terechtkomen zonder daar de geëigende capaciteiten voor te hebben, zijn omhooggevallen. In het woord zit een heerlijk beeld verscholen, een tegenstelling die zoals vele tegenstellingen op de lachspieren werkt: je kunt niet omhoog vallen, uit de aard van de zaak duidt vallen een neerwaartse beweging aan. Carrièristen doen zich gewichtig voor om te verhullen dat ze omhooggevallen zijn. Het is vergeefse moeite, want een kind weet dat je enkel kunt omhoogvallen – bij gebrek aan gewicht.

Een Vlaamse filosoof legt uit waarom de wereld niet naar de knoppen gaat. Hij doet dat in zijn gekende stijl door een pleidooi te houden voor wat hij de beproefde waarden van wetenschap en verlichting noemt. Ik weet niet of zijn argumentatie mij overtuigt en al helemaal niet of wetenschap en verlichting de wereld en de mensheid zullen redden.

Maar gisteren zag ik een bevreemdende en tegelijk hoopvolle scène op tv. Honderden mensen kwamen op de oevers van de Seine samen om naar de brand van de Notre Dame te kijken, niet omdat ze van het spektakel genoten, maar omdat ze door ontzetting vervuld werden bij het zien van het laaiende vuur dat in de eeuwenoude kathedraal verwoestend te keer ging. Mensen van over de hele wereld, Parijzenaars en toeristen, huilden als teken van afscheid. Of zongen om het onheil te bezweren: een stille, ingetogen eredienst voor een architecturaal kunstwerk dat deel uitmaakt van de mondiale samenleving. De katholieke ritus, die er eeuwenlang gehouden is, kent niet veel bijval meer, maar mensen van over de hele wereld brengen dagelijks hulde aan dit mausoleum van cultuur en religiositeit.

Rouwen om een gebouw wordt niet bij de waarden van de verlichting gerekend. Integendeel. Maar misschien schuilt in die tranen meer redding dan we vermoeden.

Sommigen wijten de povere onderwijsresultaten in Vlaamse scholen aan gebrekkige leerprogramma’s, onbekwame leerkrachten en niet gemotiveerde leerlingen. Mij komt het vaak voor alsof het falende onderwijs veroorzaakt wordt door de algemene tekortkomingen van onze cultuur: onze haast, onze gebrekkige aandacht, onze hang naar gemakkelijk succes. Duidt het falende onderwijs er niet op dat het ontzettend moeilijk is om te leren in een versplinterde en chaotische wereld die bovenal geobsedeerd is door het nu, verhangen aan het nieuwe en verslaafd aan comfort?

Onze maatschappij lijkt wel uit te blinken in de beknotting van precies die beginselen die het onderwijs nodig heeft om te gedijen, zoals de adem en het geduld om zich echt iets eigen te maken. Waar vinden we nog de aandachtspanne om ons lange tijd in iets te verdiepen? Kunnen we onszelf, ons geheugen en ons gemoed nog openstellen om het aangeleerde te verinnerlijken of zijn we voorgoed aangewezen op de uitwendigheid van apps? We hebben het weliswaar over levenslang leren, maar we hebben het leren verengd tot het opsteken van een slimmigheidje of het trainen van een truukje.

Kun je leren denken, als je denken en weten gelijkschakelt? Kun je kennis verwerven, als je weten en meten gelijkschakelt? Kun je een gesprek voeren, als je in spreken enkel een manier ziet om de ander te overtroeven en te scoren? Kun je leren, als je alles wat niet onmiddellijk nut oplevert, afdankt? Of als je al het zogenaamd irrationele verwerpt? Kun je leren als je niet bereid bent om zowel de eigen streek als de eigen tijd te verlaten en buiten de eigen comfortzone te treden? Kun je leren, als je niet de moed opbrengt om de moeizame zoektocht naar waarheid en betekenis te beginnen?

‘Non scholae sed vitae discimus’, zei de Romeinse filosoof Seneca, ‘we leren niet om op school goede resultaten te behalen, we leren voor het leven’. Hij formuleerde deze uitspraak in brieven aan Lucillius, die precies het tegenovergestelde beweerde. Ze hebben allebei ongelijk. De moeilijkheid is dat leren zonder opvoeding in gebreke blijft, maar dat ook opvoeding zonder leren niet deugt.

‘Een nieuwe lente, een nieuw geluid’ loog Herman Gorter iets meer dan honderd jaar geleden. Feitelijk doet de nieuwe lente niets meer dan in herhaling vallen. Zoals altijd, lokt ze planten en bloemen naar buiten en begiftigt ze mensen met de poetsdrang. Gisteren bijvoorbeeld in Matadi, de wijk waar ik woon. Buurvrouw A staat het pad door de voortuin naar haar voordeur te schrobben – buurman P spuit zijn mountainbike met een tuinslang schoon – buurman D zeemt de ruiten van zijn erker – buurvrouw K is op zoek naar een grasmaaier. Als de lente luidt, komen de mensen de straat op en veranderen in buren. Ik was er ook, liep een beetje te schilderen, te lenteren…