De gisteren overleden Griekse componist Mikis Theodorakis heeft voor mij het moeilijk begaanbare arrenspoor naar de shoah getrokken. Sinds ik als zestienjarige zijn Mauthausen-liederen hoorde, maakt het trauma van de westerse cultuur als een onverteerbare rest deel uit van mijn leven. Op een huiveringwekkende manier koppelt de door hem gecomponeerde klaagzang een ontroostbare droefheid aan een wanhopige opstandigheid. Er zijn vele vertolkingen en vertalingen, maar het liefst luister ik naar de originele versie in het klankrijke Grieks, bijvoorbeeld door de Amerikaanse protestzangeres Joan Baez: door haar frêle, maar onverzettelijke stem verwerft de eenvoudige tekst een unieke kracht.
Τί ὡραία ποὺ εἶν’ ἡ ἁγάπη μου (Ti horaia pou ein i agapi mou / Hoe mooi is mijn geliefde)
Ook dit lied, gezongen door Liesbeth List, over de held ‘Antonis’ die de last van kameraden droeg in de steengroeve vlak bij Mauthausen. Het was de bedoeling dat men totterdood werkte. Dat bespaarde gas.
Antonis
Er voert een stenen trap omlaag, omlaag tussen stenen en doden
De Wiener Graben wordt het graf, van partisanen en joden
Ze dragen de stenen op hun rug, de stenen waaraan ze bezwijken
Uit deze hel keert niemand terug, de levenden zijn hier al lijken
Hier hoorde Antonis toen een stem waarop niemand antwoord kon geven
Oh kameraad oh kameraad, help mij hieruit ik wil leven
Maar hier in de diepte van de mijn, mag niemand om menselijkheid vragen
Wat medelijden wordt hier pijn, zwaarder dan steen om te dragen
De jood is gevallen in de mijn en lag waar zovelen reeds lagen
Antonis heeft zijn stem gehoord en het dubbel gewicht toen gedragen
Antonis is mijn naam, ik draag de last van degenen die vallen
Als je een man bent kom omlaag en draag deze last met ons allen
Zang: Liesbeth List
Tekst: Kambanellis Iacovos Jacques
Muziek: Mikis Theodorakis
Een mooi eerbetoon door Joan Baez en heel stoer van haar om dit prachtige Asma Asmaton in het Grieks te vertolken.
Toch blijft mijn voorkeur uitgaan naar de “huiszangeres” van Mikis Theodarikis. Op YouTube zingt Maria Farantouri dit lied zo spannend, zo lyrisch, zo gedragen, zo doorleefd dat ik er geen andere woorden voor heb dan “om te janken, zo mooi”.
Luister en huiver: https://www.youtube.com/watch?v=eNgVdj4M4KM
Bijzonder is tenslotte te melden dat de Nederlandse zangeres en gitariste Niki Jacobs Theodorakis’ Mauthausen Cyclus onlangs in het Jiddisch op de plaat heeft gezet.