Sommigen wijten de povere onderwijsresultaten in Vlaamse scholen aan gebrekkige leerprogramma’s, onbekwame leerkrachten en niet gemotiveerde leerlingen. Mij komt het vaak voor alsof het falende onderwijs veroorzaakt wordt door de algemene tekortkomingen van onze cultuur: onze haast, onze gebrekkige aandacht, onze hang naar gemakkelijk succes. Duidt het falende onderwijs er niet op dat het ontzettend moeilijk is om te leren in een versplinterde en chaotische wereld die bovenal geobsedeerd is door het nu, verhangen aan het nieuwe en verslaafd aan comfort?

Onze maatschappij lijkt wel uit te blinken in de beknotting van precies die beginselen die het onderwijs nodig heeft om te gedijen, zoals de adem en het geduld om zich echt iets eigen te maken. Waar vinden we nog de aandachtspanne om ons lange tijd in iets te verdiepen? Kunnen we onszelf, ons geheugen en ons gemoed nog openstellen om het aangeleerde te verinnerlijken of zijn we voorgoed aangewezen op de uitwendigheid van apps? We hebben het weliswaar over levenslang leren, maar we hebben het leren verengd tot het opsteken van een slimmigheidje of het trainen van een truukje.

Kun je leren denken, als je denken en weten gelijkschakelt? Kun je kennis verwerven, als je weten en meten gelijkschakelt? Kun je een gesprek voeren, als je in spreken enkel een manier ziet om de ander te overtroeven en te scoren? Kun je leren, als je alles wat niet onmiddellijk nut oplevert, afdankt? Of als je al het zogenaamd irrationele verwerpt? Kun je leren als je niet bereid bent om zowel de eigen streek als de eigen tijd te verlaten en buiten de eigen comfortzone te treden? Kun je leren, als je niet de moed opbrengt om de moeizame zoektocht naar waarheid en betekenis te beginnen?

‘Non scholae sed vitae discimus’, zei de Romeinse filosoof Seneca, ‘we leren niet om op school goede resultaten te behalen, we leren voor het leven’. Hij formuleerde deze uitspraak in brieven aan Lucillius, die precies het tegenovergestelde beweerde. Ze hebben allebei ongelijk. De moeilijkheid is dat leren zonder opvoeding in gebreke blijft, maar dat ook opvoeding zonder leren niet deugt.