Het was te verwachten dat men Gorbatsjov na zijn dood incompetentie en besluiteloosheid ten laste zou leggen. De revolutie die hij op het oog had, is minstens gedeeltelijk mislukt. Weliswaar is het posttotalitaire systeem van de communistische Sovjet-Unie ten val gebracht, maar het systeem heeft in zijn val de unie in haar geheel verscheurd. Rusland is zijn satellietstaten kwijt gespeeld.
Dat Gorbatsjov dit niet heeft voorzien of voorkomen, wijt men aan zijn incompetentie of ook aan zijn besluiteloosheid of falende doortastendheid. Hannah Arendt leert ons op een andere manier kijken. In tegenstelling tot maken is handelen per definitie onvoorspelbaar: het ontketent een oncontroleerbaar proces met ongewilde en ongewenste gevolgen. In tegenstelling tot maken beschikt handelen niet over een blauwdruk: het zet iets nieuws in gang. Handelen ontbeert de controle die eigen is aan managen.
Gorbatsjov verdient dus lof, omdat hij het aangedurfd heeft te handelen, de wereld te vernieuwen, een revolutie te beginnen waarvan de afloop onzeker was. Het alternatief was blijven aanmodderen, zoals de mummies Brezjnev, Andropov en Tsjernenko al jaren deden. Gorbatsjov treft geen blaam, maar al wie zijn nalatenschap verkwanseld heeft.
Op de laatste bladzijde van zijn boek Perestrojka staat te lezen: ‘Wij zijn allen leerlingen, en de tijd en het leven zijn onze leermeesters.’ Ieder die handelt, is een beginneling, een leerling.
In NRC stond deze week een mooie beschouwing over Gorbatsjov, waarin gesteld werd dat hij op slinkse wijze door Jeltsin opzij was gezet en pas toen werd het wild-west. Ofwel, na het handelen van Gorbatsjov volgde het nog veel onvoorspelbaarder handelen van Jeltsin. In Rusland kijkt men nu verwijtend terug op Gorbatsjov. Maar kijken wij vaak ook niet te veel naar politici alsof ze “makers” zijn? Presenteren politici zich in verkiezingstijd ook niet te gemakkelijk als “Machers”? Gaat populisme daar niet eveneens van uit? Arendts onderscheid is enorm belangrijk.