Op 27 januari herdenken we de bevrijding van Auschwitz door het Rode Leger.

De shoah heeft de westerse wereld met afschuw vervuld en bovendien zowel bij Joden als niet-Joden geleid tot een herontdekking van het jodendom. Meer dan tevoren heeft het Westen begrepen dat het ontspringt aan die vreemde woestijncultuur die zich onderscheidt door een strenge godsdienst en strikte navolging van de wet. Het jodendom verbiedt elke afbeelding en voorstelling van God, het schort elk weten omtrent de Allerhoogste op en tracht zich vanuit die onwetendheid te verhouden tot een stem die zegt “Ik ben die ben”. Binnen het jodendom groeit het besef dat de hoogste wet, die ook geldt voor ongelovigen, betrekking heeft op wat zich tussen de mens en zijn naaste afspeelt: “Bemin uw naaste als u zelf” is ongetwijfeld de meest verheven, want meest veeleisende wet die mensen ooit is opgelegd.

Dit monotheïsme en deze wet van opperste barmhartigheid hebben vele Joodse denkers en schrijvers uit de twintigste eeuw opnieuw ter sprake gebracht. Sigmund Freud, Franz Kafka, Emmanuel Levinas, Paul Celan en Jacques Derrida getuigen allen op hun manier van deze diepste Joodse overtuiging. Ze wijzen erop dat wij, mensen, voorafgegaan worden door een verleden dat als een ontoegankelijk geheim in ons geheugen opgeslagen ligt en gedragen worden door een schuld die niets met ons eigen optreden te maken heeft en toch onze verantwoordelijkheid is. Ze wijzen erop dat wij, mensen, zijn wie we zijn, niet omdat we tot een uitgelezen diersoort behoren, maar op voorwaarde dat we de bereidheid tonen om ons kwetsbaar en gastvrij op te stellen voor de ander, hoe vreemd en onbekend die ook is, en dat we die ander ontmoeten in respect. Ze wijzen erop dat wij, mensen, zijn wie we zijn, als we het woord dat ons gegeven is sinds het begin der tijden, hoeden. De aandacht voor het woord dat vertelt en dicht, dat nadenkt en bidt, dat belooft en vergeeft, dat zoekt en vraagt, is allicht ons hoogste goed. Dit woord verlangt slechts één ding: te worden gesproken en beluisterd, te worden gelezen en geïnterpreteerd, te worden doorgegeven, want woorden leven bij de gratie van woorden.

Shema Israël! Luister naar het woord dat de rechtvaardigheid belijdt, de rechtvaardigheid van wie voorbij de vergelding zijn rechten aflegt: “Maar als ik alleen voor mijzelf insta, ben ik dan nog ik?”