De Finse schrijfster Sofi Oksanen put voor haar romans uit de dramatische geschiedenis van Estland. Enige kennis van de politieke ontwikkelingen die Estland in de twintigste eeuw heeft doorgemaakt, is dan ook vereist om die romans, zoals Zuivering, te lezen: hoe het land na de Oktoberrevolutie van 1917 zijn onafhankelijkheid afkondigde en de republiek uitriep, hoe het geleidelijk onder de invloed van Sovjet-Rusland kwam, hoe het in 1941 door nazi-Duitsland bezet werd, hoe het vanaf 1944 opnieuw door Sovjet-Rusland werd ingelijfd en ten prooi viel aan russificatie en stalinisering, waarbij duizenden Esten werden geliquideerd of naar Siberië gedeporteerd. Haar romans schetsen een beeld van een land, Estland, dat niet alleen aan de vernietiging van de totale oorlog ten onder gaat, maar ook door verraad en leugenachtigheid verscheurd wordt.

Tegelijk toont Zuivering de complete misvatting die in totalitaire ideologieën schuilt. Het leven van de mensen staat niet volledig in het teken van politieke opvattingen – of die nu naar links neigen dan wel naar rechts. Mensen worden gedreven door emotionele banden van familiale en vriendschappelijke aard: ze vinden elkaar leuk of niet, ze zijn aan elkaar gehecht of niet, ze houden van elkaar of ze kunnen elkaar niet uitstaan. Deze emoties reiken doorgaans veel dieper dan zogenaamd politieke overtuigingen. De wreedheid van totalitaire systemen ligt erin dat ze mensen de kans geven om hun wederzijdse haat politiek te vertalen. Mensen vereffenen lang lopende vetes door de ander politiek verdacht te maken: ‘Ik weet niet of mijn buurman een ware bolsjewiek is.’ Hoe huiveringwekkend ver mensen daarin gaan, legt Zuivering bloot: ‘Ik betwijfel of mijn zuster zich aan de voorgeschreven regels van de partij houdt.’ Zodra iemand van verraad beschuldigd wordt, is in totalitaire regimes het verdict al gevallen.

Oksanen is een meester in het scheppen van een beklemmende sfeer. Ze doet dit door situaties te verwoorden op een heel zintuiglijke, lichamelijke manier. Zoals in de volgende zin: ‘Het leek alsof ze de weg naar het dorpshuis over de snee van een bijl liep.’ Die beklemmende sfeer hangt ook samen met de ervaring dat het verleden helemaal niet voorbijgegaan is, maar integendeel terugkeert. En dat het woord ‘zuivering’ macabere bijbetekenissen heeft, daarvan zijn we elke dag getuige, nu Oekraïne gezuiverd wordt van het neonazisme.

Sofi Oksanen, Zuivering. Anthos, 2009, 340p.